چهل حدیث بسیار زیبا درباره علم و دانش

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

1- السُّؤالُ نِصفُ العِلم .

پرسش نیمى از دانش است .

کنزالعمّال : ۲۹۲۶

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

2- العِلمُ خَزائنُ ومَفاتِیحُهُ السُّؤالُ ، فَاسألُوا رَحِمَکُمُ اللّه‏ُ فإنّهُ یُؤجَرُ أربَعةٌ : السائلُ ، والمُتَکلِّمُ ، والمُستَمِعُ ، والُمحِبُّ لَهُم؛

دانش گنجینه‏ هایى اسـت و کـلـیدهاى آن پرسش است ؛ پس ، خدایتان رحمت کند ، بپرسید ، که با این کار چهار نفر اجر مى‏ یابند : پرسشگر ، پاسخگو ، شنونده و دوستدار آنان .

تحف العقول : ۴۱ منتخب میزان الحکمة : ۲۶۰

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

3- مَن تَعَلَّمَ العِلمَ‏لِغَیرِ اللّه تَعالى فَلْیَتَبَوَّأْ مَقعَدَهُ مِن نارٍ ؛

هـر که دانـش را براى غـیر خدا بیاموزد ، جایگاهش دوزخ باشد .

کنزالعمّال : ۲۹۰۳۵ منتخب میزان الحکمة : ۴۰۰

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

4- مَن طَلَبَ العِلمَ فهُوَ کالصّائمِ نَهارَهُ ، القائمِ لَیلَةُ ، وإنَّ بابا مِنَ العِلمِ یَتَعَلَّمُهُ الرَّجُلُ خَیرٌ لَهُ مِن أن یَکونَ أبو قُبَیسٍ ذَهَبا فأنفَقَهُ فی سَبیلِ اللّه ؛

هر که دانش بجوید ، مانند کسى است که روز خود را به روزه گذراند وشبش را به عبادت . اگر کسى یک بابِ علم بیاموزد ، برایش بهتر است از این که کوه ابو قبیس طلا باشد و او آن را در راه خدا انفاق کند .

منیه المرید : ۱۰۰ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

5- طالِبُ العِلمِ طالِبُ الرَّحمَةِ ،طالِبُ العِلمِ رُکنُ الإسلامِ ، ویُعطى أجرَهُ مَعَ النَّبِیّینَ ؛

جویاى دانش ، جویاى رحمت است . جوینده دانش رکن اسلام است و پاداشش با پیامبران داده مى‏شود.

کنز العمّال : ۲۸۷۲۹ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

یامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

6- إنَّ طـالِبَ العِلمِ تَـبسُطُ لَـهُ الـمَلائکَةُ أجـنِحَتَها وتَستَغفِرُ لَهُ ؛

فـرشتگان ، بـالهاى خـود را براى جوینده دانش مى ‏گسترانند و برایش آمرزش مى‏طلبند .

کنز العمّال : ۲۸۷۴۵ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

7- مَن کانَ فی طَلَبِ العِلمِ کانَتِ ‏الجَنَّةُ فی طَلَبهِ ؛

هر که در جستجوى دانش باشد ، بهشت در جستجوى او برآید .

کنزالعمّال : ۲۸۸۴۲ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

امام على علیه‏السلام :

8- مَن جاءَتهُ مَنِیَّتُهُ وهُوَ یَطلُبُ العِلمَ فبَینَهُ وبَینَ الأنبیاءِ دَرَجَةٌ؛

هر کس در حال طلب دانش مرگش فرا رسد ، میان او و پیامبران تنها یک درجه تفاوت باشد .

مجمع البیان : ۹ / ۳۸۰ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

9- إذا جاءَ المَوتُ لِطالِبِ‏العِلمِ وهُوَ عَلى هذهِ الحالَةِ ماتَ وهُوَ شَهیدٌ ؛

هر گاه جوینده دانش در حال آموختن علم مرگش فرا رسد ، شهید مرده ‏است .

الترغیب والترهیب : ۱ / ۹۷ / ۱۶ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

امام صادق علیه‏ السلام :

10- لَو عَلِمَ النّاسُ ما فی طَلَبِ العِلمِ‏لَطَلَبوهُ ولَو بِسَفکِ المُهَجِ وخَوضِ اللُّجَجِ ؛

اگر مردم مى ‏دانستند که علم چه فوایدى دارد ، هر آینه در جستجوى آن بر مى ‏آمدند ، گرچه در راه آن خون بریزند و در ژرفاى دریاها فرو روند .

عوالی اللآلی : ۴ / ۶۱ / ۹ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

11- مَن لَم یَصبِر عَلى ذُلِ‏التَّعَلُّمِ ساعَةً بَقِیَ فی ذُلِّ الجَهلِ أبَدا ؛

هر کس بر خوارى ساعتى دانش آموختن صبر نکند، براى همیشه در خوارى نادانى بماند .

عوالی اللآلی : ۱ / ۲۸۵ / ۱۳۵ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

12- اُطلُبوا العِلمَ ولَو بِالصِّینِ ؛ فإنَّ طَلَبَ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسلِم ؛

دانش را فرا گیرید ، گرچه در چین باشد ؛ زیرا طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است .

کنز العمّال : ۲۸۶۹۷ ، ۲۸۶۹۸ منتخب میزان الحکمة : ۳۹۸

قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – :

13- علیکَ بالعلم ِفانّ العِلْم خلیلُ المؤمِنِ و الحلمَ وزیرُهُ والعقلَ دلیلُهُ و … و الصّبر امیرُ جنودِهِ.

رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمودند: برتو باد به فراگیری علم، همانا که علم دوست مؤمن است و بردباری وزیر او و عقل راهنمایش و عمل سرپرست او و رفق و مدارا پدر او و ملایمت با دیگران برادر او و صبر، امیر سپاهیان او است.

«نهج الفصاحه، ح ۱۹۶۱»

رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم :

14- آفَةُ العِلمِ النِّسیانُ ؛

آفت دانش ، فراموشى است .

الخصال ، ص ۴۱۶

15- قال رسول الله – صلی الله علیه و آله – : أقرَبُ النّاسِ مِن دَرجَةِ النُّبوَّةِ أهلُ الجِهادِ و أهلُ العِلمِ.

رسول خدا – صلی الله علیه و آله – فرمودند: نزدیک ترین مردم به مقام نبوّت، اهل جهاد و دانش اند.

«کنزالعمّال، ح ۱۰۶۴۷»

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

16- لا سَهَرَ إلاّ فی ثلاثٍ :مُتَهَجِّدٍ بالقرآنِ ، وفی طَلَبِ العِلمِ ، أو عَروسٍ تُهدى إلى زَوجِها .

شب زنده‏دارى جز براى سه چیز روا نیست: تلاوت قرآن ، تحصیل دانش و یا فرستادن عروس به خانه شوهرش .

بحار الأنوار : ۷۶ / ۱۷۸ / ۳ منتخب میزان الحکمة : ۲۸۴

17- پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

هر که دانش را براى خدا بیاموزد ، به هیچ بابى از آن نرسد مگر این که بیش از پیش ، خود را حقیرتر بیند ، با مردم افتاده‏تر شود ، ترسش از خدا بیشتر گردد و در دین کوشاتر شود . چنین کسى از علم بهره‏مند مى‏شود . پس ، باید آن را بیاموزد . امّا کسى که دانش را براى دنیا و منزلت یافتن نزد مردم و موقعیت یافتن نزد سلطان و حاکم فرا گیرد ، به هیچ بابى از آن نرسد مگر این که خود بزرگ بین‏تر شود و بر مردم بیشتر بزرگى فروشد و از خدا بیشتر غافل شود و از دین بیشتر فاصله گیرد . چنین کسى از دانش سود نمى‏برد ؛ بنابراین ، باید (از تحصیل دانش) خوددارى ورزد و علیه خود حجّت و پشیمانى و رسوایى در روز قیامت فراهم نیاورد .

روضه الواعظین : ۱۶ منتخب میزان الحکمة : ۴۰

18- پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

هرکس یک مساله شرعی از احادیث ما پیرامون حلال و حرام و مسائل دینی اش را بیاموزد خدای تعالی هزار گناه او را بیامرزد و شهری از طلا به وسعت دنیا برایش در بهشت بنا کند و به عدد هر موئی که در بدنش قرار دارد برایش حج مقبول می نویسند.

بحارالانوار جلد ۱ صفحه ۲۱۴

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند:

19- طالِبُ العِلمِ مَحفوفٌ بِعِنایَةِ اللَّهِ؛

عنایت خداوند جویاى دانش را فرا گرفته است.

حکمت نامه پیامبر اعظم(ص)، ج ۱، ص ۳۱۳، ح ۳۰۹

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

20- أَعلَمُ النّاسِ مَن جَمَعَ عِلمَ النّاسِ إِلى عِلمِهِ؛

داناترین مردم کسى است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید.

کنزالعمال، ج۱۰، ص۱۴۳، ح۲۸۷۳۱

رسول اکرم (صلى الله علیه و آله وسلم) فرمودند:

21- لَوکانَ الدِّینُ مُعَلَّقاً بِالثُّرَیّا لَتَناوَلَهُ اُناسٌ مِن أبناء فارِسَ؛

اگر دین به ستاره ثریّا آویزان باشد، مردمانی از ایرانیان آن را به زیر خواهند کشید.

کنزالعمّال ، ح ۳۴۱۳۰ .

پیامبر خدا (صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم) می فرمایند:

22- مَن کَتَبَ عَنِّی عِلما أو حَدیثالم یَزَلْ یُکتَبْ لَهُ الأجرُ ما بَقِیَ ذلکَ العِلمُ والحَدیثُ؛

هر کس دانشى یا حدیثى از من بنویسد تا آن دانش و حدیث باقى است ، برایش اجر نوشته شود .

کنز العمّال : ۲۸۹۵۱

پیامبر خدا (صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم) فرمودند:

23- المؤمنُ إذا ماتَ وتَرَکَ وَرَقةً واحِدَةً علَیها عِلمٌ تَکونُ تِلکَ الوَرَقةُ یَومَ القِیامَةِ سِترا فیما بَینَهُ وبَینَ النارِ ، وأعطاهُ اللّه‏ُ تبارکَ وتعالى بکُلِّ حَرفٍ مَکتوبٍ علَیها مَدینَةً أوسَعَ مِن الدنیا سَبعَ مَرّاتٍ ؛

هر گاه مؤمن بمیرد و یک برگه که روى آن علمى نوشته شده باشد از خود برجاى گذارد ، روز قیامت آن برگه پرده میان او و آتش مى‏شود و خداوند تبارک و تعالى به ازاى هر حرفى که روى آن نوشته شده ، شهرى هفت برابر پهناورتر از دنیا به او مى‏دهد .

أمالی الصدوق : ۴۰ / ۳

پیامبر خدا (صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم) فرمودند:

24- اکتُبُوا العِلمَ قبلَ ذَهابِ العُلَماءِ ، وإنّما ذَهابُ العِلمِ بِمَوتِ العُلَماءِ؛

دانـش را ، پـیش از درگـذشت دانشمندان ، بنویسید ؛ زیرا با مرگ دانشمندان ، دانش (آنان) نیز مى‏رود .

کنز العمّال : ۲۸۷۳۳

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

25- قَیِّدُوا العِلمَ بالکِتابِ؛

علم را ، با نوشتن در بند کشید .

کنز العمّال : ۲۹۳۳۲

امام على علیه‏ السلام :

26- کِتابُ الرجُلِ عُنوانُ عَقلِهِ‏وبُرهانُ فَضلِهِ ؛

نوشته (و نامه) انسان ، نشانِ خِرد او و دلیل فضل اوست .

غرر الحکم : ۷۲۶۰ منتخب میزان الحکمة : ۴۸۲

قال رسول الله -صلى الله علیه وآله -:

27- کل جلوس فى المسجد لغو الا ثلاثة : قراءة مصل ، او ذکرالله اوسائل عن علم ؛

هر نشستى در مسجد لغو است مگر در سه حالت : خواندن قرآن ، گفتن ذکر خدا، سؤ ال(جستوى ) علم .

(میزان الحکمه ، ج ۴، ص ۳۹۳، بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۸۸).

قال رسول الله – صلى الله علیه وآله -:

28- نوم على علم خیر من صلاة على جهل ؛

خواب با علم بهتر از نماز با جهل است .

(نهج الفصاحه ، م ۳۱۴۰، ص ۶۳۳)

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

29- طالب العلم، مخوف بعنایعة الله؛

جوینده ی دانش، در پناه عنایت خداوند است.

عوالی اللالی، ج ۱، ص ۲۹۲٫

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

30- طلب العلم فریضة علی کل مسلم الا ان الله یجب بغاة العلم؛

طلب علم بر هر انسانی واجب است. همانا خداوند علم آموزان را دوست دارد.

اصول کافی، ج ۱،ص ۳۰٫

 

 

 

پیامبر خدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم :

31- مَن أرادَ عِلمَ الأوَّلینَ والآخِرینَ فَلْیُثَوِّرِ القرآنَ ؛

هرکه خواهان علم پیشینیان و آیندگان ، از اوّل تا به آخر دنیاست ، در قرآن کاوش و تأمل کند .

فلیُثَوِّر القرآن : أی لینقّر عنه ویفکّر فی معانیه وتفسیره وقراءته (النهایه : ۱ / ۲۲۹) .کنز العمّال : ۲۴۵۴

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

32- المتعبّد بغیر فقه کالحمار فی الطّاحون؛

کسى که بى دانش عبادت کند چون الاغ آسیاست.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

33- من الصّدقه أن یعلّم الرّجل العلم فیعمل به و یعلّمه؛

از جمله صدقه این است که مرد علم آموزد و بدان عمل کند و تعلیم دهد.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

34- من عمل على غیر علم کان ما یفسد أکثر ممّا یصلح؛

هر که بى علم عمل کند بیش از آنچه اصلاح می کند، افساد خواهد کرد.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

35- من سلک طریقا یلتمس فیه علما سهّل اللَّه له طریقا إلى الجنّه؛

هر که به جستجوى علم راهى سپرد خدا براى وى راهى سوى بهشت بگشاید.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

36- من زهد فی الدّنیا علّمه اللَّه بلا تعلّم و جعله بصیرا؛

هر که از دنیا بگذرد خدایش بدون تعلم علم آموزد و بصیرت دهد.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

37- من أفتى بغیر علم کان إثمه على من أفتاه و من أشار على أخیه بأمر یعلم أنّ الرّشد فی غیره فقد خانه؛

هر که بدون علم فتوى دهد گناه حاصل از آن را به گردن دارد و هر که به برادر خویش کارى سفارش کند و داند که مصلحت در غیر آن است به وى خیانت کرده است.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

38- من طلب العلم لیجاری به العلماء أو لیماری به السّفهاء أو یصرف به وجوه النّاس إلیه أدخله اللَّه النّار؛

هر که علم جوید که به وسیله آن با دانشوران هم چشمى کند یا با سفیهان مجادله کند یا توجه عامه را به سوى خود جلب کند، خدایش به جهنم برد.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

39- من طلب العلم کان کفّاره لما مضى؛

هر که علم جوید کفاره گناهان گذشته وى باشد.

نهج الفصاحه

پیامبراکرم(صلّی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

40- من جادل فی خصومه بغیر علم لم یزل فی سخط اللَّه حتّى ینزع؛

هر که در مناقشه اى بدون علم مجادله کند در خشم خدا باشد تا دست بردارد.